การพยาบาลผู้ที่มีภาวะถอนพิษสุรา (Nursing Care for Patient with Alcohol Withdrawal)
หลายคนคงเคยได้ยินคำว่าภาวะถอนสุราหรือภาวะถอนพิษสุรากันมาบ้างแล้วนะครับ คนทั่วไปหรือบางคนอาจคิดว่าการถอนพิษสุรานั้นคือการที่ดื่มเหล้าซ้ำเข้าไปในตอนเช้าหลังจากที่เมากลับบ้านมาเมื่อคืนนี้ แล้วมีอาการปวดหัว ไม่สบายตัว ไม่สดชื่น หากได้ดื่มเหล้าสักหน่อยคงจะดีขึ้น แต่จริง ๆ แล้วรู้หรือไม่ว่าภาวะถอนสุรานั้นเป็นอาการที่จะเกิดขึ้นหลังจากหยุดดื่มเหล้าตากหาก และที่สำคัญอาการเหล่านี้บางครั้งอันตรายอาจถึงชีวิตได้เลยนะครับ
ภาวะถอนพิษสุรา (Alcohol withdrawal) เป็นกลุ่มอาการที่เกี่ยวกับการเปลี่ยนแปลงในระบบประสาทส่วนกลาง เช่น หงุดหงิด กระสับกระส่าย มือสั่น แต่หากในรายที่มีประวัติดื่มมากและต่อเนื่องอาจเกิดอาการรุนแรง เช่น สับสน ประสาทหลอน หรือชักได้ โดยอาการเหล่านี้จะเกิดขึ้นเมื่อหยุดดื่มเหล้าหลังจากที่ดื่มเหล้าเป็นประจำติดต่อกันมาเป็นระยะเวลานาน
อาการของภาวะถอนพิษสุรานั้นแบ่งออกเป็น 4 กลุ่ม ดังนี้
1. Uncomplicated alcohol withdrawal มีอาการตัวสั่น มือสั่น หงุดหงิด คลื่นไส้ อาเจียน อาการมักเกิดหลังจากหยุดดื่มตั้งแต่ 6-24 ชั่วโมง แต่พบบ่อยในตอนเช้าวันรุ่งขึ้น2. Alcohol withdrawal seizure จะมีอาการชักแบบ generalized seizure (คือการชักทั่วร่างกาย) มักเกิดหลังจากหยุดดื่มในช่วง 7-48 ชั่วโมง
3. Alcohol hallucinations คือมีประสาทหลอน เช่น ได้ยินเสียงแว่ว ตื่นตระหนก หวาดกลัว โดยเริ่มมีอาการภายใน 48 ชั่วโมงหลังจากหยุดดื่ม
4. Alcohol withdrawal delirium (Delirium Tremens) มีอาการ delirium โดยมักเป็นตอนเย็นหรือกลางคืน ผู้ป่วยมีอาการสับสน ร่วมกับมีประสาทหลอน เช่น รู้สึกว่ามีอะไรมาไต่ตามตัว หูแว่ว อาการเกิดหลังจากหยุดดื่มในช่วง 48-72 ชั่วโมง อาการจะเป็นมากในวันที่ 4-5 จากนั้นอาการจะลดลงใน 5-10 วัน
แม้ว่าอาการเหล่านี้จะลดลงและหายได้ภายใน 5-10 วัน แต่ในระหว่างนั้นผู้ป่วยจะมีความทุกข์ทรมานมาก และอาจได้รับอันตรายจากอาการเหล่านั้น บางครั้งอาจถึงแก่ชีวิตได้หากไม่ได้รับการรักษาอย่างทันท่วงที
โดยทั่วไปแล้วหากผู้ป่วยที่ติดเหล้าแล้วจำเป็นต้องนอนโรงพยาบาลมักเกิดอาการเหล่านี้ขึ้นได้ เนื่องจากเมื่อต้องนอนโรงพยาบาลผู้ป่วยไม่สามารถดื่มเหล้าได้ (คงไม่มีพยาบาลคนไหนอนุญาตให้ผู้ป่วยดื่มเหล้าในโรงพยาบาลนะครับ แม้แต่โรงพยาบาลเอกชนขนาดใหญ่ก็ตาม) ดังนั้นเมื่อผู้ป่วยขาดเหล้าแล้วมีอาการ Withdraw ขึ้นมา คุณพยาบาลจะทำอย่างไรระหว่างการรายงานแพทย์กับเอาเหล้าให้ผู้ป่วยดื่มเพื่อให้ผู้ป่วยหายจากอาการ แน่นอนครับคำตอบคือการรายงานแพทย์ แต่ก่อนอื่นต้องซักประวัติการดื่มสุราให้แน่ชัดก่อนรายงานแพทย์ ซึ่งจะทำให้คุณเป็นพยาบาลที่ professional ซึ่งจะทำให้แพทย์ตัดสินใจให้การรักษาได้อย่างรวดเร็วและผู้ป่วยหายจากอาการเหล่านั้น ลองคิดดูครับว่าหากคนไข้เกิดอาการชักขึ้นแต่พยาบาลไม่ได้ซักประวัติอย่างดีแล้ว คงเป็นการยากที่แพทย์จะมาถึงแล้ววินิจฉัยได้อย่างรวดเร็ว บางครั้งแพทย์อาจต้องเสียเวลาในการหากข้อมูลหรือซักประวัติเพิ่มเติมอีกด้วย
การรักษา
เมื่อแพทย์ทราบสาเหตุแล้วก็จะทำการรักษา โดยการรักษาภาวะถอนพิษสุรานั้นเราจะให้ยาในการ detox (ไม่ใช่ให้เหล้าซ้ำเข้าไปนะครับ) โดยยาที่ว่านั้นคือยากลุ่ม benzodiazepine หรือที่เรารู้จักกันว่าเป็นยานอนหลับหรือยาคลายกังวลนั่นเอง เช่น diazepam 5-10 มก. ทานวันละ 4 ครั้ง หรือให้ยา chlordiazepoxide 25-50 มก. กินวันละ 4 เวลา ซึ่งยาเหล่านี้จะออกฤทธิ์ในการจับกับ Receptor ตัวเดียวกันกับที่ Alcohol ไปจับนั่นเอง จึงเป็นการหลอกร่างกายว่าเรายังคงได้เหล้าเข้าไปในร่างกายเหมือนเดิม ทำให้อาการเหล่านี้ทุเลาลง หลังจากนั้นแพทย์จะค่อย ๆ ลดขนาดยาลงมาเรื่อย ๆ จนหยุดยาในที่สุดเมื่อผู้ป่วยอาการดีขึ้น
นอกจากนี้แล้วผู้ป่วยที่ดื่มสุราเป็นประจำยังมีความเสี่ยงในการขาด Vitamin B1 (Thiamine) ซึ่งมีความสำคัญต่อกระบวนหายใจระดับเซลล์หรือกระบวนการสร้างพลังงานใน Krebs cycle ทำให้ไม่สามารถสังเคราะห์ ATP (พลังงานที่ร่างกายต้องการ) มาได้อย่างเพียงพอ จึงส่งผลกระทบต่อสมองเป็นอันดับแรกเพราะเป็นอวัยวะที่ใช้พลังงานมาก จึงทำให้เกิดกลุ่มอาการ Wernicke-Korsakoff Syndrome ซึ่งมีอาการความจำเสื่อมถาวร ดังนั้นการรักษาควรให้ Vitamin B1 (Thiamine) 100-250 มก. ฉีดเข้ากล้ามเนื้อหรือหลอดเลือดดำ หรือ 100 มก. ทานวันละ 3 ครั้ง จากนั้นอาจให้เป็นแบบรับประทานต่อเพื่อป้องกันการเกิด Wernicke-Korsakoff Syndrome
กิจกรรมการพยาบาล
1. ประเมินและเฝ้าสังเกตอาการอย่างใกล้ชิด
2. ดูแลให้ผู้ป่วยได้รับยาตามแผนการรักษาเพื่อป้องกันอาการ delirium และ Wernicke-Korsakoff Syndrome
3. จัดการสิ่งแวดล้อมเพื่อให้ผู้ป่วยปลอดภัยจากอันตรายจากอุบัติเหตุ
4. ดูแลให้ได้รับสารน้ำอย่างเพียงพอ
สำหรับคนทั่วไปที่มีคนใกล้ชิดดื่มสุราเป็นประจำหรือตัวคุณเองที่ดื่มสุราเป็นประจำในปริมาณมาก ไม่แนะนำให้หยุดสุราเลยโดยทันที แต่แนะนำให้ค่อย ๆ ลดปริมาณลงแทน เพื่อป้องกันการเกิดภาวะถอนพิษสุราครับ
หวังว่าจะเป็นประโยชน์ครับ
By Natthapon Inta, BNS, RN
เอกสารอ้างอิง
ณัฐพล อินต๊ะ, และสุภาพร ปทุมานนท์. (2563). สรุปเนื้อหาสาระวิชาการพยาบาลสุขภาพจิตและจิตเวช.กรุงเทพฯ: คณะพยาบาลศาสตร์ วิทยาลัยวิทยาศาสตร์การแพทย์เจ้าฟ้าจุฬาภรณ์
ราชวิทยาลัยจุฬาภรณ์.
ราชวิทยาลัยจุฬาภรณ์.
ผกาพันธุ์ วุฒิลักษณ์. (บ.ก.). (2559). สรุปสาระทบทวนหมวดวิชาการพยาบาลสุขภาพจิตและจิตเวช. เชียงใหม่: สำนักวิชาพยาบาลศาสตร์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.
มาโนช หล่อตระกล, และปราโมทย์ สุคนิชย์. (บ.ก.). (2558). จิตเวชศาสตร์ รามาธิบดี (พิมพ์ครั้งที่ 4). กรุงเทพฯ: ภาควิชาจิตเวชศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล.
ยาใจ สิทธิมงคล, พวงเพชร เกษรสมุทร, นพพร ว่องสิริมาศ, อทิตยา พรชัยเกตุ โอว ยอง. (บ.ก.). (2561). การพยาบาลจิตเวชศาสตร์ (พิมพ์ครั้งที่ 3). กรุงเทพฯ: โครงการตำราคณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล.
Harvard Health Publishing. (2019). Alcohol withdrawal. Retrieved May 16, 2020, from https://www.health.harvard.edu/a_to_z/alcohol-withdrawal-a-to-z
ความคิดเห็น
แสดงความคิดเห็น